FILOZOFIA ESTETIKA

 FILOZOFIA ESTÉTIKA

By    : Jose Soares

Estudante : Filozofia UNTL

Hakarak hili filozofia estétika  ida ne’e nu’udar dalan ida hodi kuiñese natureza nia furak no aat. Objetivu tema ida ne’e atu lori ita hodi tama ba ambiente filozofia estétika. Tanba filozofia estétika mak bele ajuda ita oinsa atu komprende, hatene no senti  konaba Natureza nia beleza/ furak no aat. Maneira ne’ebé mak pesikizadór uza durante elabora artigu ida ne’e mak Bibleoteka (perpustahkan), faktu no realidade/ observasaun. 

Xave importante iha artigu ida ne’e mak; philosophy of art, Filozofia Estétika iha mundu kristiazmu (fiel/fe, fiar) no sekularizmu (ksolok,gostu) mak bele deskobre natureza nia furak no aat.

Liafuan estetika mai hosi lian Latin hateten katak “Aestheticus” no lia-fuan Gregu dehan katak “Aestheticos” (Intania Hafidha,Selma,2020,para.7) . Nia signifika katak estuda konaba saida mak furak (indah) no observa konaba saida mak aat (jelek).  Estetika nu’udar ramu ida hosi filozofia. Ema hotu hatene katak estétika mak  nu’udar siénsia ne’ebé mak estuda ka observa konaba beleza eh furak no arte. Ema hotu nia sentimentu ne’ebé mak diferente hodi haree no senti  ba arte nia furak. Estétika mak hanesan siénsia ida ne’ebé mak bele influénsia ema nia kuiñesimentu hodi bele fó valór ba arte nia furak. Estetika mak bele organiza ema nia kapasidade hodi aprofunda objetu ida sai beleza iha ema seluk nia matan. Estétika  mak bele ajuda ema atu forma arte ne’ebé mak ho verdade. Estétika mak bele transforma ema nia abilidade hodi forma objetu ida sai furak liu tan. 

Hosi estétika mak ema bele defende no fó valór bo’ot ba natureza no arte. Estétika mós loke ema nia kuiñesimentu hodi fó prevelijiu bo’ot ba kultura ne’ebé mak iha nasaun ida. Hosi ne’e, ema hotu konsiente katak estétika importante tebes ba ema nia moris. Se la iha estétika maka ema sei enfrenta difikuldade ida  hodi fó valór ba natureza nia furak. Tanba estétika mak nu’udar maneira eh sistema ida ne’ebé mak organiza ema nia “panca indra”  hodi bele deskobre natureza  no arte nia  furak ( indah) no aat (jelek). Elemento do corpo ne’ebé mak deskobre arte no natureza nia uniku no aat, mak hanesan; matan, tilun, inus,  sentimentu, liman no ain.

Estétika mak nu’udar prosesu no regra ida hodi asegura “elemento do corpo” hodi bele kuiñese ho di’ak konaba arte nia furak no aat. Se ita ko’alia konaba estétika maka ita ko’alia mós konaba filozofia. Tanba filozofia no estetika interdepedensia ba malu. Iha “Kamus Besar Bahasa Indonesia (KBBI) hakerek katak, “estetika adalah cabang filsafat yang menelah dan membahas tentang seni dan keindahan serta tanggapan manuisa terhadapnya.

Filozofia Estétika ita bele hanaran Filozofia arte “philosophy of art”. Uniku persepsaun “órgão do corpo” “persepsi inderawi” mak bele observa eh deskobre objetu ne’ebé mak furak no aat. Filozofia Estétika mak bele ajuda ema  hodi hatene no senti natureza nia aat no furak. Filozofia estétika signifika katak ajuda ema hodi duvida no buka tuir lian-los konaba “indah dan jelek”. Saida mak furak? No saida  mak aat?, Maneira saida mak bele deskobre konaba furak (indah) no aat (jelek). Metode saida mak bele halo diferensia entre furak no aat? Kriteira saida mak bele hatene konaba furak no aat?.

Iha artigu  ida ne’e, Filozofo barak mak ko’alia konaba Estétika. Ma’ibé  peskizadór hakarak hili Filozofo ida mak hanaran “Tomas Aquinho”. Hakarak elabora nia obra sira ne’ebé maka ko’alia konaba Estétika. Molok ita atu hatene konaba Filozofo ida ne’e nia obra. Dahuluk ita tenki kuiñese  se mak Tomas Aquinho? No Nia ema hosi ne’ebe?.

Biografia badak; Tomas Aquinhos moris iha tinan 1225, iha fatin Rocca Sicca  besik Napoli- Italia. Tomas foti desizaun hodi tama iha kongregasaun Dominikano. Nia sai estudante ba Profesor Albertus Agung iha Paris no Koln. Depois nia remata ninia estudu. Nia sai profesor Teologia  no hanorin  teologia ba estudante sira iha universidade Paris no Italia. Iha konsili Lyon iha tinan 1274.  Tomas hakotu nia iis iha konventu Fossanuova. Obra sira ne’ebé mak Tomas Aquinho hakerek hamutuk Tolunulo resin haat (34). Nia obra ne’ebé mak famozu tebes mak ko’alia konaba “Summa Theologiae”.

Iha livru ida ne’e, Tomas Aquinho hatudu kategoria rua ne’ebé mak bele esplika konaba kuiñesementu. Dauluk koiñesementu konaba Natureza. Kuiñesementu ida ne’e ligadu ba ema nia neon eh hanoin ne’ebé mak deskobre konaba kuiñesementu ba realidade. Daruak Koiñesimentu konaba Fiel eh fiar. Uniku kuiñesementu ida ne’e mak mai hosi Maromak. Maromak mak bele fó kuiñesementu ba ema.

Koiñesimentu mak nu’udar faktu eh lia-loos ne’ebé mak mai  hosi emperizmu. Koiñesimentu sempre interdepedensia ho neon ne’ebé mak ligadu ho “inderawi”. Neon labele haketak hosi hanoin ma’ibé sira sempre interligasaun ba malu. Ita halo klasifikasaun ba Koiñesementu ho verdade. Ita bele dehan katak siénsia do koiñesimentu. Tanba bainhira ita halo peskiza konaba natureza eh realidade. Liu hosi sistematiku ida. Ida ne’e mak ita hanaran siénsia do koiñesimento. Tanba koiñesementu ne’ebé mak organizadu eh sistematiku hodi observa no haree natureza nia furak no aat. Ho ida ne’e mak ita foin hatene valór do natureza.

Natureza mak hanesan buat hotu ne’ebé mak iha no ema haree iha mundu. Lian englesh hateten katak “universe” lian melayu katak “seluruhnya”. Ita halo difinisaun konaba natureza mak hanesan tuir mai; fatin no ambiente ne’ebé mak ema no animál moris ba. Atu indentifika fatin no ambiente nia furak no aat. Maka ita presiza koiñesimentu ne’ebé mak ita esplika ona iha leten.

Fiel tuir  kamus Besar Bahasa Indonesia (KBBI) katak , “ kepercayaan yang berkaitan dengan agama, keyakinan dan ketetapan hati, dan keteguhan batin”. Nia sentidu katak fiar ne’ebé mak mai hosi fuan ho laran no hametin neon ba ibun ne’ebé mak ko’alia. Ko’alia konaba fiar entaun ko’alia konaba dogma relijiaun. Se esplika konaba doutrina relijiaun nian maka ko’alia konaba  Maromak nia kriasaun. Ho fiar ida ne’e mak ita hatene no senti natureza nia verdade (furak)  no aat.

Atu hametin no aprofunda ba artigu ida ne’e, ita presiza atu hatene  filozofu sira ne’ebé mak ko’alia konaba Estétika. Antes ita kuiñese “pensamento do autór”. Dahuluk, ita sei halo difinisaun konaba estétika. Iha ne’e, peskizadór konsidera estétika nu’udár filozofia estétika ida. Difinisaun Filozofia estétika, ita sei fahe ba tempu rua mak hanesan tuir mai: dahuluk Filozofia estétika iha mundu kristianu no Filozofia estétika iha mundu sekular.

1. Filozofia Estétika iha mundu kristianu mak hanesan Katolika no Protestan nst :

Filozofia Estétika iha mundu Katolika reprezentante hosi Santo Dionisius hosi Areopagu (Dionysius the Areopagite). Nia moria iha tinan 452 M no mate iha tinan 491 M. Teoria arte Katolika ne’ebé mak famozu mak hanaran, “Ikonofilia’ ( Iconophile ). Ikonofilia berarti ‘imaji-imaji relijius’ atau ‘gambar-gambar relijius”. Santo Dionisius afirma katak dezeñu Jesus Kristu nia imajen iha igreja mak furak liu. Tanba Jesus nu’udár ilhas Maromak nian no mós Maromak nia oan ne’ebé mak mai iha mundu. Ema barak sente katak Maromak ita la bele haree no la bele dezeñu nia imajen . Tanba sa mak ita bele dezañu nia imajen? Pergunta ida ne’e,  santo  Dionisius mak bele responde. Tuir santo Dionisius hateten katak, “imaji yesus kristus seperti kiasan-kiasan atau metafora (menyembunyikan apa yang bisa dibayangkan akal di balik apa yang berbentuk materi” (… hides that which is intelligible beneath that which is material ...) dan menyembunyikan “apa yang mengatasi segala yang ada di balik tirai-tirai segala yang ada” (... and that which surpasses all beings beneath the veil of these same beings...)”. Atu dehan katak Jesus Kristus nu’udár Maromak  nia oan ne’ebé mak iha isin no bele dezeñu nia imajen. Tuir  Santo Dionisius relata katak , “Yesus  Kristus sebagai Tuhan yang berdaging (God in flesh). Tanba ne’e mak ita bele  dezeñu Jesus nia imajen, uniku Jesus kristu nia imajen mak furak liu.  Liu hosi  imajen Jesus kristu , Santo no  Santa sira nia imajen iha Igreja maka ita foin hatene no deskobre valór hosi estetika (furak no aat).

Filozofia estétika iha mundu Protestan; Protestantizmu mudansa iha sekulu 16 M reprezentante mak hanaran John Calvin (1509-1564 M), Martin Luther (1483–1546), no Ulrich Zwingli (1484– 1531).  Teoria estétika Protestan ne’ebé famozu mak teoria Ikonoklasme (Iconoclasm). Teoria ida ne’e diferente ho teoria ikonofilia. Ikonoklasme signifika katak, “Anti imaji-imaji relijius”. Tuir teoria Ikonoklasme katak labele dezeñu Maromak nia imajen. Se ita dezeñu  Maromak nia imajen entaun ita traidór ba Maromak nia Kriasaun. Razaun dauluk tanba ita la haree Maromak. Daruak tanba iha Evanjellu (Biblia) hateten katak la bele adora ai no fatuk nst. Signifika katak labele halo dezeñu Maromak nia imajen. Matrial ne’ebé mak ita uza hodi dezeñu. Ida ne’e ita konsidera nu’udar ai no fatuk. Se ita adora Maromak  nia imajen entaun hatudu katak ita adora ai no fatuk nst.

Maske teoria ida ne’e famozu iha relejiaun Protestan nian, ma’ibé Filozofo na’in tolu (3) ne’ebé mak mensiona iha leten. Sira nia opiniaun konaba teoria ida ne’e diferente tebes.

Tuir Martin Luther hateten katak bele dezeñu Jesus nia imajen, ma’ibé la bele gasta ekonomia barak. Dezeñu imajen Jesus Kristus nian, ida ne’e importante tebes ba jerasaun foun sira atu nafatin kuiñese Jesus no iha sira nia moris la bele haluhan Nia.  Ma’ibe Ulrich Zmingli no John Calvin nia opiniaun estremu tebes. Tuir sira nia opiniaun katak imajen sira ne’ebé iha igreja, ida ne’e aat. Sa tan (apalagi) ita dezeñu Jesus nia imajen no tau iha igreja . ida ne’e hatudu katak ita halo sala iha Maromak nia oin. Entau ita tenki hamos imajen sira ne’e.  Se ita nafatin dezenu Nia imajen. Entaun hatudu katak ita nu’udár traidór ba Jesus Kristus. Tuir John no Zmingli nia hakarak katak furak liu maka bainhira ita halo dezeñu no uza kor mutin iha Igreja laran. Ida ne’e signifika katak ita la presiza gasta osan barak atu dezeñu Jesus kristus nia imajen hodi tau iha Igreja, ma’ibé ita uza kor mutin hodi pinta iha igreja laran. Ida ne’e mak furak liu eh beleza.

2. Filozofia Estétika iha mundu Sekular.

Reprezentante filozofo hosi Filozofia estétika iha mundu sekular  iha sekulu 18 M mak hanaran David Hume (1711-1776) no R.G. Collingwood (1889-1943). Teoria estétika ne’ebé mak famozu hosi Hume no Collingwood mak teoria “Hedonisme Estétika” (Aesthetic hedonism). Hedonisme mai hosi lian Gregu katak “Heidos” nia signifika katak “Kenikmatan”, ita bele dehan katak  ksolok (pleasure). Ma’ibé Aesthetic mai hosi lian Gregu katak Aesthesis, nia signifika katak “Persepsi inderawi”. Hedonizmu Estetika mak prinsipiu katak obra ne’ebé mak hamosu ksolok/ Kenikmatan iha momentu ita nia persepsaun oragaun do corpo la’o.

Tuir Hume, valór furak ba knar ida konforme sentimentu Ksolok (pleasure/ knikamatan) ne’ebé mak mosu.  Dezeñu, Poezia, Drama, Musika ne’ebé mak sente furak iha ita nia-an (Graham, 2005, p.3). Ma’ibé Tuir Collingwood, valór furak ba obra ida konforme ba valór fó ksolok ( Nilai Hiburan) ne’ebé mak mosu (art as amusement). Tanba valór fó ksolok ba obra ida bele mudansa hosi oras ba oras/ hosi tempu ba tempu, maka arte tenki komparasaun ba obra arte ne’ebé hakarak atu sente ba Ksolok arte nian. 

Iha mundu sekular signifika katak iha mundu materializmu.  Materializmu katak faktu, realidade, evidensia no materiál. Elemento do corpo ( persepsi inderawi) bele haree, rona, kaer no senti. Ezemplu; Bainhira ita nia tilun rona musika ida no nia lian halo ita senti gostu/ nikmat. Entaun ida ne’e mak furak. Se ita rona maka nia lian la fó gostu ba ita, entaun nia aat. Nune’e mós poezia, drama, istoria  bainhira ita rona ita nia kolega eh familia halo poezia, drama. Se ita senti ksolok ba poezia no drama refere, entaun ida ne’e mak estétika furak. Ma’ibé ita rona no nunka ksolok ba poezia refere entaun nia aat. Atu dehan katak “ elemento do corpo” maka bele halo evaluasaun ba materiál eh realidade no fó valór ba natureza. 

Hodi konklui katak estétika estuda konaba buat ne’ebé mak furak (indah) no aat (jelek). Hosi estetika ita bele tetu no fó valor ba arte, musika, drama, poezia, istoria, natureza nst.  Uniku estetika mak bele deskobre natureza nia furak no aat. Iha introdusaun no definisaun estetika mundu kristianizmu no sekularizmu ne’ebé mak mensiona iha leten. Filozofu sira  hato’o   idak-idak nia argumentu no evidensia konaba estétika. Hosi ne’e, ita bele komprende no hatene konaba estétika nia lala’ok no funsaun.

Referensi

 

1.Buckhardt, Titus. (2006). The Foundations of Christian Art Illustrated . The World Wisdom, Inc. Bloomington, Indiana. 

2.Dines, Gail. (2008). Pornland: How Porn Has Hijacked Our Sexuality. Beacon Press. Boston. 

3.Finney, Paul Corby. (1994). The Invisible God: The Earliest Christians on Art . Oxford University Press. Oxford. 

4. Graham, Gordon. (2005). Philosophy of the Arts: An Introduction to Aesthetics . 3rd Edition. Routledge. London & New York. 

5.Hidayat, Ferry. (2010). Antropologi Sakral: Revitalisasi Tradisi Metafisik Masyarakat Indigenous Indonesia . Ciputat. HPI Press. 

6.McClain, Gary. (2001). The Complete Idiot’s Guide to Zen Living. Indianapolis. Alphabooks. 

7.Watts, Alan W. (1985). The Way of Zen. New York. Vintage Books. 

8.Watson, Burton (trans.). (1993). The Zen Teachings of Master Lin - Chi . Boston & London. Shambala. 

9. Williamson, Beth. (2004). Christian Art: A Very Short Introduction . Oxford University Press. Oxford.